برخی مورخان مانند غلام محمد غبار، ۹ حوت ۱۲۹۷ (زمان صدور اعلامیه استقلال توسط امان‌الله) را تاریخ واقعی می‌دانند.
محمدصدیق فرهنگ ۲۴ حمل ۱۲۹۸ (روز سخنرانی حماسی امان‌الله با شمشیر برهنه در مرادخانی) را نقطه عطف می‌خواند.
شوروی نخستین کشوری بود که در ۲۷ مارچ ۱۹۱۹ استقلال افغانستان را به رسمیت شناخت.
تحولات مراسم استقلال: بازیچه سیاست ها
تاریخ تجلیل از استقلال، بازتابی از تحولات سیاسی افغانستان است: دوره امان‌الله خان: جشن در نهم حوت (زمان جلوس) در پغمان با محوریت نقش شاه.
دوره نادرشاه: تغییر به ۲۸ اسد (۱۳۰۹) و ساخت “منار استقلال” در کابل برای تحکیم مشروعیت.
ظاهر شاه: انتقال جشن به ۶ جوزا به بهانه “هوای بهاری مناسب تر”.
دوره کمونیستی: تثبیت نهایی ۲۸ اسد از سال ۱۳۵۸ با تأکید بر سخنرانی مرادخانی.
تحلیل: هر حکومت با تغییر تاریخ جشن، تلاش کرد روایت خود را از “بانی استقلال” غالب کند. نادرشاه با حذف نقش امان‌الله، خود را “محصل استقلال” معرفی نمود.
امارت اسلامی ۲۸ اسد ۱۴۰۴ را رخصتی عمومی اعلام کرده و آن را روزی “پرافتخار” خوانده‌اند.
اما تجلیل این روز نسبت به گذشته کمرنگ شده و مراسم رسمی محدود به برنامه های کوچک است.
بسیاری از افغان‌ها با اشاره به تجلیل باشکوه گذشته (پرشورترین دوره در هفته اول سنبله)، از بی توجهی فعلی انتقاد دارند.
جامعه جهانی امارت اسلامی را به رسمیت نشناخته و افغانستان با تحریم ها و کاهش کمک های بشردوستانه مواجه است.
چالش‌های معاصر: بحران مهاجران : اخراج ۱.۵ میلیون افغان از ایران و پاکستان، بازگشت “غیرعزتمندانه” آنان را رقم زده است. ایران برنامه اخراج ۸۰۰ هزار افغان دیگر تا پایان ۱۴۰۴ را دارد.
فقر و گرسنگی: برنامه جهانی غذا هشدار داده افغانستان در آستانه “قحطی بی سابقه” است.
۱۰-۱۵ میلیون نفر در زمستان پیش رو نیاز غذایی دارند و کمک ها از ۱.۶ میلیارد دالر (۲۰۲۲) به ۱۵۵ میلیون (۲۰۲۵) کاهش یافته.
دخالت خارجی: نشست سه جانبه اخیر چین، پاکستان و افغانستان در کابل، نشان‌دهنده نقش بازیگران منطقه‌ای در تعیین سرنوشت افغانستان است.
اهمیت نمادین ۲۸ اسد: فراتر از مناسک سیاسی علیرغم اختلاف ها در تاریخ دقیق استقلال، ۲۸ اسد به نماد هویت ملی تبدیل شده است.
این روز: یادآور پایان سلطه خارجی پس از سه جنگ افغانستان-بریتانیا (۱۸۳۹-۱۸۴۲، ۱۸۷۸-۱۸۸۰، ۱۹۱۹) است.
همبستگی اجتماعی را در شرایط بحرانی تقویت می‌کند.
نقد نظام‌های ناپایدار را برمی انگیزد: در ۱۰۳ سال گذشته، اکثر حکومت ها از راه “جنگ یا کودتا” آمده اند.
سخن تاریخ دان (شهسوار سنگروال): در تاریخ معاصر، خارجیان در امور افغانستان دست اندازی کرده اند و متأسفانه بزرگی سیاسی برای ثبات کشور نداشته‌ایم”.
پایان سخن: استقلال به مثابه مسئولیت،۲۸ اسد تنها یک رویداد تاریخی نیست؛ پرسشی است درباره حاکمیت واقعی. افغانستان پس از ۱۰۵ سال استقلال (۱۴۰۴)، هنوز با چالش های بنیادین مواجه است: نقض حاکمیت با دخالت خارجی، بحران مشروعیت حکومت ها، و وابستگی اقتصادی. تحقق “استقلال معنوی” نیازمند اتحاد نخبگان، حکومتداری شفاف و دیپلماسی فعال است.
امان‌الله خان در مرادخانی (۲۴ حمل ۱۲۹۸): “به هیچ نیروی خارجی اجازه مداخله نخواهم داد! اگر کسی اقدام کند، گردنش را با این شمشیر خواهم زد.”.
پایان
